Wybory samorządowe 2024. Kandydaci w wyborach samorządowych. Kogo wybieramy?

Wybory samorządowe 2024

Wybory samorządowe 2024 zbliżają się już wielkimi krokami. Zgodnie z rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 2024 r. odbędą się one w niedzielę, 7 kwietnia 2024 r. Będziemy wybierać nowych radnych gmin, powiatów, sejmików, sejmików województw, wójtów, a także burmistrzów i prezydentów miast. Tam, gdzie żaden z kandydatów na wójta, burmistrza lub prezydenta miasta nie otrzyma wymaganej – czyli większej niż połowa – ilości głosów, wyborcy zagłosują powtórnie w drugiej turze 21 kwietnia.

Zobacz: Wybory samorządowe 2024. Jak dopisać się do spisu wyborców? Podpowiadamy!

Wybory są powszechne oraz bezpośrednie i mają odbywać na drodze tajnego głosowania. Wziąć z nim udział mogą jedynie pełnoletni obywatele Polski, posiadający aktywne prawo wyborcze i mający stałe miejsce zamieszkania na obszarze działania danej rady.

Kto może kandydować w wyborach samorządowych?

Zasady kandydowania w wyborach samorządowych różnią się w zależności od tego, jakiej funkcji dotyczą. O urząd wójta, burmistrza bądź prezydenta miasta mogą ubiegać się osoby, które mają polskie obywatelstwo, czynne prawo wyborcze oraz najpóźniej w dniu głosowania kończą 25. rok życia. Kandydaci na wspomniane urzędy nie muszą stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandydują. Jednak zgłaszać mogą ich wyłącznie komitety wyborcze.

Prawo do startu w wyborach na radnego na wszystkich szczeblach przysługuje obywatelom Polski, a dodatkowo w przypadku wyborów do rad gminy również obywatelom Unii Europejskiej niebędącym obywatelami polskimi oraz obywatelom Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 18 lat oraz stale zamieszkują na obszarze tej gminy.

Sprawdź: Wyniki wyborów samorządowych 2024. Kto będzie rządzić w miastach, gminach, powiatach i sejmikach wojewódzkich?

Według obowiązujących przepisów radnym nie może zostać osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe. Kandydować do rady gminy lub powiatu nie może też osoba, wobec której wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności. Kandydata na radnego musi zgłosić komitet wyborczy, który zostanie utworzony przez partie polityczne i koalicje partii politycznych, stowarzyszenia i organizacje społeczne lub przez wyborców. Jednocześnie można kandydować tylko do jednej rady.

Wymagania dla kandydatów

Kodeks wyborczy określa następujące warunki zgłoszenia listy kandydatów na radnych w wyborach do sejmików województw: 

• komitet wyborczy może zgłosić w każdym okręgu wyborczym tylko jedną listę kandydatów;

• w przypadku utworzenia koalicji wyborczej komitet wyborczy partii politycznej wchodzącej w skład koalicji nie może samodzielnie zgłaszać list kandydatów do tego sejmiku, jeżeli w okręgu wyborczym została zgłoszona wspólna lista kandydatów;

• liczba kandydatów na liście nie może być mniejsza niż pięć i większa niż liczba radnych wybieranych w danym okręgu wyborczym, powiększona o dwóch kandydatów;

• liczba kandydatów — kobiet nie może być mniejsza niż 35 proc. liczby wszystkich kandydatów na liście;

• liczba kandydatów — mężczyzn nie może być mniejsza niż 35 proc. liczby wszystkich kandydatów na liście. Jeżeli w wyniku obliczeń okaże się, że 35 proc. liczby wszystkich kandydatów na liście jest liczbą ułamkową, wówczas należy dokonać zaokrąglenia w górę;

• lista kandydatów powinna być poparta podpisami co najmniej 300 wyborców stale zamieszkałych na obszarze danego województwa, ujętych w Centralnym Rejestrze Wyborców w stałym obwodzie głosowania w jednej z gmin na obszarze danego województwa. Wyborcy udzielający poparcia nie muszą natomiast stale zamieszkiwać na obszarze okręgu wyborczego, w którym zgłaszana jest lista kandydatów na radnych. Wyborca może udzielić poparcia dowolnej liczbie list kandydatów, a udzielonego poparcia nie można wycofać;

• kandydatem na radnego może być osoba wchodząca w skład komitetu wyborczego, w tym także pełnomocnik wyborczy;

• kandydatem na radnego nie może być pełnomocnik finansowy;

• kandydat na radnego może jednocześnie kandydować w wyborach tylko do jednego organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego i może być zgłoszony tylko do jednego okręgu i tylko z jednej listy kandydatów. Dotyczy to także jednoczesnego kandydowania do Rady Dzielnicy m.st. Warszawy i do Sejmiku Województwa Mazowieckiego.

Ponadto kodeks wyborczy zakazuje jednoczesnego kandydowania na radnego województwa i na wójta, burmistrza, prezydenta miasta.

Termin zgłoszenia kandydatów

Zgodnie z rozporządzeniem termin zgłaszania list kandydatów na radnych w wyborach do rad gmin, rad powiatów, sejmików województw i rad dzielnic w Warszawie upływa 4 marca o godz. 16:00. Z kolei termin zgłaszania kandydatów na wójtów, burmistrzów i prezydentów miast upływa 14 marca o godz. 16:00. Zgłoszenie listy kandydatów w każdym okręgu wyborczym powinno być poparte podpisami co najmniej 300 wyborców stale zamieszkałych w danym województwie, tj. ujętych w Centralnym Rejestrze Wyborców w stałym obwodzie głosowania w jednej z gmin położonych na obszarze danego województwa.

Przeczytaj: Z jakim dokumentem na wybory samorządowe?

Do 13 marca PKW przyzna jednolite numery dla list tych komitetów wyborczych, które zarejestrowały listy kandydatów co najmniej w połowie okręgów w wyborach do wszystkich sejmików województw.

Po dokonaniu zgłoszenia uzupełnienie listy o nazwiska kandydatów lub zmiany kandydatów albo ich kolejności na liście są niedopuszczalne. Wyjątek przewidziany jest w art. 465 Kodeksu wyborczego, zgodnie z którym w przypadku gdy nazwisko kandydata skreślono z listy na skutek jego śmierci, co spowoduje, że w okręgu wyborczym liczba kandydatów jest równa liczbie radnych wybieranych w tym okręgu lub mniejsza od niej, wojewódzka komisja wyborcza zawiadamia pełnomocnika wyborczego lub osobę, która dokonała zgłoszenia listy o możliwości zgłoszenia nowego kandydata. Uzupełnienie listy w tym trybie może nastąpić najpóźniej w dniu 28 marca 2024 r. i nie wymaga zbierania podpisów wyborców popierających zgłoszonego kandydata.

Kto może zgłaszać kandydatów?

Kandydatów na radnych gmin (także do rady miejskiej i rady miasta) w gminach liczących do 20 tysięcy mieszkańców mogą zgłaszać komitety wyborcze, które uzyskały od właściwego komisarza lub od PKW postanowienie o przyjęciu zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego. Komitet wyborczy może zgłosić w każdym okręgu wyborczym tylko jedną listę kandydatów - w gminie do 20 tys. mieszkańców lista taka może zawierać tylko jedno nazwisko. Lista powinna być poparta podpisami co najmniej 25 wyborców stale zamieszkałych w danej gminie, ujętych w Centralnym Rejestrze Wyborców w stałym obwodzie głosowania na obszarze danej gminy. 

W gminach liczących powyżej 20 tysięcy mieszkańców, w tym także w przypadku rad dzielnic Warszawy, zasady zgłaszania kandydatów wyglądają podobnie - z tym, że liczba kandydatów na liście danego komitetu wyborczego nie może być mniejsza niż 5 i większa niż liczba radnych wybieranych w danym okręgu, powiększona o dwóch kandydatów. Lista kandydatów powinna być poparta podpisami co najmniej 150 wyborców ujętych w obwodzie głosowania w danej gminie lub dzielnicy.

Zobacz: Wybory samorządowe 2024. Jak głosować? Jak oddać poprawny głos?

W przypadku wyborów radnych powiatów oraz wyborów radnych sejmików województwa zasady są analogiczne, z tym że w przypadku powiatu liczba kandydatów na liście danego komitetu wyborczego nie może być mniejsza niż 3 i większa niż liczba radnych wybieranych w danym okręgu wyborczym, powiększona o dwóch kandydatów, a w przypadku sejmiku liczba kandydatów na liście nie może być mniejsza niż 5. W przypadku powiatu lista kandydatów powinna być poparta podpisami co najmniej 200 wyborców, a w przypadku sejmiku - 300 wyborców. Z kolei w przypadku zgłaszania kandydatów na wójtów, burmistrzów i prezydentów miast uprawnione do tego są komitety wyborcze utworzone w celu zgłoszenia kandydatów na radnych w wyborach do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. Kandydata można zgłosić pod warunkiem, że dany komitet zarejestrował listy kandydatów na radnych gmin w co najmniej połowie okręgów wyborczych w danej gminie. W jednej gminie komitet może zgłosić tylko jednego kandydata.