Rafał A. Ziemkiewicz: Roman Dmowski nie jest receptą na wszystko

"Super Express": - Ta książka to próba przekonania tzw. lemingów?

Rafał Ziemkiewicz: - Nie przyszło mi to do głowy, ale zawsze podkreślałem, że nie czuję niechęci do "lemingów", czyli ludzi, którzy dali się uwieść. Czuję niechęć do ich uwodzicieli. Książkę napisałem, by odpowiedzieć na pytania zadawane na spotkaniach ze mną. Głównie: co tu się dzieje?

- Dmowski jest dobrym patronem do takiej odpowiedzi? Nawet dla wielu pana czytelników to facet, którego postrzegają jako nieustannie brużdżącego Piłsudskiemu, zazdrosnego o jego powodzenie.

- Obraz Dmowskiego jest mocno zafałszowany przez PRL i III RP. Można beznadziejnie udowadniać ludziom, że to, co im powiedziano, nie jest prawdą. Można jednak odkręcać to i nie godzić się na takie zafałszowanie. I staram się to robić. Tradycja Dmowskiego jest najbardziej stosowna do dzisiejszych wyzwań. Tak jak jego recepty.

- Do tej pory nie postrzegałem pana jako endeka... Jak to pogodzić z pańskimi poglądami? Załóżmy, że Polska stanie wkrótce przed koniecznością otwarcia się na imigrantów. Pan ze swoimi poglądami na gospodarkę odpowie: trzeba się otworzyć. Dmowski widziałby w tym zapewne zagrożenie dla polskości...

- To jest dobre pytanie... I nie twierdzę, że Dmowski miał receptę na wszystko. Niektóre kwestie w jego czasach nie istniały. Wtedy byliśmy raczej eksporterem siły roboczej. I myślę, że jakieś rozwiązanie w obrębie tradycji Dmowskiego dałoby się znaleźć. Taki chłodny realizm, a nie liczenie na to, że dobry Bóg nam pomoże.

- Dla endecji religia...

- To prawda, ale sam Dmowski nieprzypadkowo deklarował się jako agnostyk. Choć dziś błędnie funkcjonuje jako symbol narodowego katolika. Był jednak realistą podkreślającym, że trwały sukces opiera się na pracy u podstaw, a nie wierze w wielkiego wodza czy komendanta. Na postawie roszczeniowej. To cecha społeczeństw niedojrzałych. Niestety, taka wiara w wodza pokutuje też na naszej prawicy.

- Podkreśla pan w książce postkolonialną mentalność i zachowania polskich elit. Piłsudczycy zarzucali endekom to, że zamiast zbuntować się przeciwko Rosji, wchodzą w ten system...

- Rzeczywiście Piłsudski nazywał endeków "priwislańcami", ale to podobieństwo pozorne. To wynikało z różnicy między romantykami a pozytywistami. Dziś zaś mamy spór między polskim punktem widzenia a naiwnie pojętym "interesem europejskim". Tego interesu nikt na Zachodzie nie realizuje, choć wszyscy o tym mówią. Tam kierują się interesem narodowym. Dlaczego więc mamy realizować go my? Robi to jednak część ludzi z naiwności graniczącej z głupotą, a część z korupcyjnej nadziei na objęcie jakichś stanowisk.

- Krytycy wytykają panu, że wybiórczo traktuje pan Dmowskiego. Dla niego zagrożeniem byli np. ludzie podszywający się pod polskość. Sugerują, że dla Dmowskiego podejrzani byliby np. ludzie tacy jak Zbigniew Herbert czy Bronisław Wildstein.

- Jak chce się Dmowskiego oceniać, to należałoby go przeczytać. To zaledwie 9 tomów dzieł zebranych. Jest kilka książek, które służą udowadnianiu, że Dmowski był straszny. I można tam znaleźć garść powyrywanych z kontekstu i odpowiednio ułożonych cytatów. Na tym właśnie pracuje ten rodzaj publicystów o wiedzy Kuby Wojewódzkiego. Nie upieram się jednak, że w dziełach Dmowskiego, jak w dziełach Lenina, można znaleźć właściwą odpowiedź na każde pytanie. Generalna strategia jest jednak właściwa. Pisał on, że w polityce nie ma pojęcia słuszności, ale jest pojęcie siły i trzeba siłę Polski tworzyć. Czym jest ta siła? To stopień zorganizowania społeczeństwa, nazywany dziś kapitałem społecznym. Pisał też, że trzeba odrzucić dyktaturę. Nawet wybitny dyktator zazwyczaj nie pozostawia po sobie wybitnych następców.

Rafał A. Ziemkiewicz

Pisarz i publicysta