Liu Cixin: Chiński rynek science fiction jest naprawdę mały

"Super Express": - Rzadko się zdarza, by nad książką nieanglojęzycznego pisarza, a co dopiero powieścią science fiction, publicznie wyrażali zachwyty tacy ludzie, jak: prezydent Barack Obama, Mark Zuckerberg czy George R. Martin, twórca "Gry o tron".

Liu Cixin: - Nigdy nawet nie przeszło mi przez głowę, że "Problem trzech ciał" będzie zauważony przez tak wielu ludzi, i nie mam pojęcia, jak to wytłumaczyć. Być może tym, że ta powieść dotknęła dość istotnych tematów z naszej rzeczywistości, z unikalnej, hiperrealistycznej perspektywy? Przyznam, że przedstawiłem tu dość szokującą wizję naszej przyszłości.

《三体》能够受到这么多人的注意，我自己也没有想到，具体的原因我真的也说不清楚，我想可能这本书从一个超现实的、独特的角度表现了一个现实中重要的主题，想象了人类未来的一种让人感到震撼的可能性。

- Nie chcąc zdradzić treści książki i psuć czytelnikom zabawy, zapytam tylko, jak wielu ludzi po lekturze tej książki zada sobie pytanie: czy ludzkość zasługuje na to, żeby istnieć?

- Bez przesady! Jednym z tematów "Problemu trzech ciał" jest właśnie uczczenie w jakiś sposób prób przetrwania ludzkiej cywilizacji!

《三体》的主题之一就是歌颂人类文明为生存所做的努力，我想不会有多少人在读了本书后会产生人类不值得存在的感觉吧。

- Pierwsza część pańskiej książki to właściwie powieść historyczna, skupiona na historii współczesnych Chin, od czasów Mao. Wiem, że pan i pańska rodzina też byliście ofiarami rewolucji kulturalnej. Ile z tych doświadczeń jest w książce?

- Chyba dla wszystkich Chińczyków w moim wieku to było niezwykłe doświadczenie. W tym sensie, że nasza generacja jest ofiarą rewolucji kulturalnej. To doświadczenie jest częścią naszej umysłowości i trudno go się pozbyć ot tak z reszty naszego życia. Moje przeżycia nie były na tle innych Chińczyków aż tak wyjątkowe. Wprowadziłem ten wątek do książki, by bardziej zrozumiałe było jej tło. Nie miałem intencji szczególnie portretować czy analizować tego okresu historii.

对所有的我这个年龄的人来说都是一段不寻常的经历，从某种意义上来说，我们这一代人都是的文革的牺牲品，那段经历确实在我们的思想中打下烙印，一生都很难摆脱。具体到我个人，我在文革中的经历与当时的其他中国人并没有什么不同。《三体》的文革背景只是故事的需要，并非想去回顾或表现那段历史，作为一名科幻作家，对后者我没有兴趣。

- Sposób, w jaki rozlicza się pan ze zbrodniami epoki Mao, zwrócił jednak uwagę części czytelników w Europie. Dość trudno zaakceptować ten moment, w którym przedstawia pan sprawców zbrodni jako jednocześnie ofiary systemu...

- Wie pan, rewolucja kulturalna to była tyrania grupowa. I każdy, kto był częścią tej grupy, był współodpowiedzialny. Uważam, że do pewnego stopnia te osoby były jednak także ofiarami...

文革是一种群体暴政，当时作为群体的每个人都有责任，在某种程度上他们也都是受害者。

- W rozmowie z pisarzem z Chin nie może zabraknąć pytania o cenzurę. Pisarze mają z nią problem, czy w obecnych czasach to raczej kwestia telewizji i internetu?

- Cenzura jest na pewno obecna, ale w przypadku science fiction większość tematów może być swobodnie poruszana. To ciekawe, bo w przypadku "Problemu trzech ciał", jak i innych moich książek, chińska cenzura niczego nie wycięła. Kiedy doszło do wydania w USA, amerykański wydawca zdecydował się jednak... usunąć część treści, które uznał za "zbyt wrażliwe".

审查制度肯定是有的，但对于科幻小说来说，大部分题材都是可以写的，具体到《三体》这本书，以及我的其它作品，都没有因为审查删除什么东西，倒是在《三体》出版英文版时，美国出版社删掉了一些他们认为敏感的内容。

- Na wydanie pańskich książek za granicą czekał pan kilka lat. Wielu polskich autorów narzeka na ten problem, twierdząc, że bariera językowa, nieprzetłumaczalność języka jest tak silna, że niemal niemożliwe jest podbijanie obcych rynków. Z chińskim jest podobnie?

- Sądzę, że akurat science fiction jest takim gatunkiem, który niesie największe możliwości przełamania tych barier. Inaczej niż w innych gatunkach, fantastyka pokazuje ludzkość jako całość. To są problemy nas wszystkich i przyszłość, która nas wszystkich może czekać. Świetny przykład macie właśnie w Polsce. Książki Stanisława Lema były przekładane na wiele języków i bez przeszkód pokonywały te bariery, były doceniane chyba wszędzie na świecie. W przypadku dostrzegania chińskich pisarzy swoje zrobił na pewno wzrost znaczenia Chin jako kraju. Od kiedy zaczęliśmy się modernizować, wzrosła nasza obecność kulturalna i wpływy.

我认为科幻小说是最有可能克服语言障碍的文学体裁，因为与其它的文学体裁不同，在科幻小说中人类是作为一个整体出现的，科幻小说中所关心的问题和危机都是全人类共同面对的，所描述的未来也是所有人共同的未来。其实这一点在波兰就得到了证明，波兰的科幻作家斯坦尼斯拉夫.莱姆（Stanislaw Lem）的作品就成功地跨越了语言障碍，得到了全世界的认同。中国的科幻小说近年来受到了欧美国家的注意，除了作品本身的原因外，随着中国现代化进程的加快和国家影响的增长，中国文化在世界上的存在感也相应增强，也是中国科幻小说能够输出到西方的一个重要原因。

- Większość pisarzy science fiction irytuje przedstawianie ich jako "niszy". W przeciwieństwie do tych mainstreamowych...

- O tak, w Chinach też ma to miejsce, jesteśmy spychani na margines, ignorowani przez literaturę mainstreamową. Tyle że science fiction ma swoją własną wartość i środowisko, więc nie ma takiej konieczności, by ten mainstream nas kojarzył. Szczególnie w obecnych czasach, kiedy mainstream jest w wyraźnym odwrocie.

中国也有这个问题，科幻小说和科幻作家在中国也是一种边缘化的存在，被主流文学所忽视。但我认为，科幻文学有其自身存在的价值和环境，没必要刻意去寻求主流文学的认可，特别是在今天主流文学本身也处于衰落状态的情况下。

- Czas na najbardziej znienawidzone przez pisarzy pytanie: co pana inspiruje? Wiem, że nauka, problemy teoretyczne, ale kto, np. który z pisarzy miał na pana największy wpływ?

- Zdecydowanie Arthur C. Clark. Jego arcydzieło, jakim jest "Odyseja kosmiczna 2001", prezentuje najpełniej urok, jaki ma science fiction. W genialnie napisanej książce oddał relację człowieka ze Wszechświatem. Na oba sposoby: filozoficznej, abstrakcyjnej transcendencji jak i wrażliwości literatury. Jego "punkt widzenia Boga" wywołał we mnie wielki szok.

这个我可肯定地回答是阿瑟·克拉克，在他的《2001，太空奥德赛》中，科幻的魅力得到了淋漓尽致的表现，它用宏伟壮丽的文笔生动地展现了人与宇宙的关系，同时具有哲学的抽象超脱和文学的细腻，其上帝的视角给了我很大的震撼。

- W czasie rewolucji kulturalnej wiele powieści było zakazanych...

- To prawda, zwłaszcza literatury światowej. Dziś w Chinach publikuje się jednak niemal wszystko. Spoza science fiction pozostała mi jednak fascynacja "Wojną i pokojem" Tołstoja.

对我影响最深的外国小说应该是《战争与和平》，以及上面提到的《2001，太空奥德赛》。外国文学作品被禁止出版主要是在文革时期，现在，中国有大量的外国文学作品出版，几乎涵盖了所有的类型和题材。

- Podczas jednego z wywiadów wspominał pan, że rynek science fiction w Chinach jest zbyt mały, by pisarze utrzymywali się tylko z pisania. Sam pracował pan jako inżynier, pisząc po godzinach. Z perspektywy Polski trudno sobie wyobrazić większy rynek!

- Teraz żyję już z pisania, ale stało się to po sprzedaniu w Chinach siedmiu milionów sztuk trylogii "Trzech ciał". To jednak wyjątek. Rynek jest naprawdę niewielki, z kilkoma pisarzami... Z pisania trudno jest im jednak przeżyć i mają inne prace. Z tego, co wiem, nie różni się to jednak od sytuacji w większości krajów, może nie licząc USA. Chiński rynek fantastyki jest głównie wspierany przez branżę filmową. Ekranizacje mają olbrzymią widownię.

我现在是专业作家，能够靠写作生活。《三体》三部曲在中国的销量迄今达到700 万册，但这只是一个特例，总的来说中国的科幻文学市场确实不大，作家群体人数也不多，作家很难仅靠写科幻小说生活，所以中国的科幻作家大部分是业余的。其实据我所知，除美国以外，世界上其它国家的科幻小说市场也都差不多是这种情况。中国的科幻市场主要体现在影视方面，科幻电影有大量的观众，这应该是未来中国科幻市场的发展方向。

- Właśnie, wspomniał pan kiedyś, że film oparty na książce musi być kiepski. Jest wiele ekranizacji science fiction, które są świetne!

- Chodziło mi o to, że naprawdę niewiele tytułów przeniesionych na ekran może być sukcesem, jeżeli pozostają zbyt wierne powieści. To są jednak dwie różne formy sztuki.

我的意思是科幻小说改编成电影时，过分忠实于原著很难成功：小说与电影是两种完全不同的艺术形式，在小说改编成剧本时应该使其适合电影的表现方式。

- Za "Problem trzech ciał" otrzymał pan najważniejszą nagrodę literacką science fiction, Nagrodę Hugo. Na ile zmienia to sytuację pisarza w Chinach? W Polsce z miejsca wbiliby pana w rolę "autorytetu moralnego".

- Na pewno poprawiło to popularność i sprzedaż moich książek. Co ważniejsze, zmieniło to jednak sytuację gatunku science fiction w Chinach, jeżeli chodzi o dostrzeganie go przez media, a nawet całe społeczeństwo. W moim przypadku na szczęście nie stałem się "autorytetem", skupiono się raczej na moich książkach, a nie na mnie... Udaje mi się chować za moimi powieściami i unikać bycia celebrytą czy postacią z życia publicznego.

雨果奖确实对我和我的作品的知名度有很大提升，更重要的是，让多年来在中国一直处于边缘状态的科幻文学受到了社会和新闻媒体空前的注意。但从我自己来说，我希望公众能够把注意力集中在我的作品，而不是我本人身上，所以我习惯于远远躲在自己的作品后面，避免成为公众人物或明星式的作家。

Zobacz: Prof. Ryszard Szarfenberg: Możliwe zlikwidowanie świadczeń rodzinnych