Bez kombatanctwa. Recenzja książki Vaclva Havla „Zaoczne przesłuchanie. Rozmowy z Karlem Hvíždalą”

Po kolejnych wznowieniach jego esejów do księgarń trafił niedawno przez Krytykę Polityczną wywiad-rzeka z tym najbardziej znanym czechosłowackim dysydentem. Książka to o tyle istotna, że pokazuje Havla w całym swoim bogactwie – jako piewcę literackiego absurdu, myśliciela i dysydenta, który bronił się przed polityką jak tylko mógł.

„Zaoczne przesłuchanie” powstawało w latach 1985-1986. Bacznie obserwowany przez bezpiekę Havel odpowiadał na przemycane do Czechosłowacji pytania od emigranckiego dziennikarza Karla Hvíždala. Pytania i odpowiedzi złożyły się na sugestywny, wielowymiarowy portret Havla i czasów, w którym przyszło mu żyć. Wyłania się z niego niezwykle aktualny wykład o odpowiedzialności artysty oraz wzajemnym przenikaniu się sztuki i polityki. Jesień ludów 1989 roku wydaje się być daleko na horyzoncie. W Havlu nie ma nic z moralnego triumfalizmu nad gnijącym komunizmem czy dysydenckiego kombatanctwa. Jest za to manifestacja wartości, które ostatecznie doprowadzą Europę Środkowo-Wschodnią do odrzucenia realnego socjalizmu i które szybko ustąpią miejsca towarzyszącemu demokratycznej rewolucji kapitalizmowi z jego kultem konsumpcji i bezduszną władzą pieniądza. Havel podskórnie czuje, że importowany z wolnego świata model społeczno-ekonomiczny nie rozwiąże dylematów współczesności. Z tego też względu książka, która jest przede wszystkim świadectwem czasów, w których powstała, staje się jednocześnie bardzo aktualną i pouczającą lekturą. Przypomina też, że były takie czasy, kiedy politycy bywali inspirującymi intelektualistami. Ale jak powiadają nasi południowi sąsiedzi, to se ne vrati.

Vaclav Havel „Zaoczne przesłuchanie. Rozmowy z Karlem Hvíždalą”, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2014